Txantxangorria (Erithacus rubecula)
Turdidae, Paseriformeak
Beste izen batzuk: Anttonpapargorri, Antxogorri, Lepogorri, Papargorri, Papogorri, Txantxako, Txantxalangorri, Txantxango, Txantxangorri, Txindor, Txotxolongorri.
Euskarazko izendegi osoa »
Beste hizkuntzetan
- Gaztelania: Petirrojo
- Frantsesa: Rougegorge familier
- Ingelesa: European Robin
- Okzitaniera: -
- Aragoiera: Papirroi
- Katalana: Pit-roig
- Astur Leonesa: -
- Galegoa: Paporrubio
- Alemaniera: Rotkehlchen
- Italiera: Pettirosso europeo
Deskribapena
Hegazti ezaguna, bere bularralde gorri nahastezinarekin, ar zein eme. Txori pottokoa, sendoa, moko zorrotzekoa. Gazteak arreak dira, tantoz josiak.
Europako hainbat herrialdetan gorde den kondairaren arabera, Jesu Kristo gurutzean iltzatuta zegoela, txantxangorria laguntzera joan zitzaion, eta Kristoren odolarekin koloreztatu zitzaion paparra laranjaz. Harrezkero, hegazti maitatua, zaindua eta ia saindua da Europan, ehizatzen ez dena.
Denetik jaten du, batez ere zizare eta mamorroak, eta lurrean ikusi ohi dugu sarri, janari bila. Neguan dieta handitu egiten du, eta fruitu edo haziak ere jaten ditu, horretarako herrietako parke edo lorategiak erabiltzen dituelarik. Bestela, zuhaitz eta zuhaizkak dituzten inguruneetan bizi da. Gizakiak jarritako bazkalekuetara ere sarri hurreratzen da, lotsabako samarra izaki.
Sinpatiko fama dauka, baina nahiko lurraldekoia da eta etengabeak dira txantxangorrien arteko borrokak lurraldeak gorde eta defendatzeko.
Euskal Herrian
Habiagile arrunta da Euskal Herri osoan (gehiago lurralde hezeetan oso idorretan baino), eta urte guztian zehar ikusi dezakegu. Neguan bere populazioak gora egiten du, Europa iparraldeko hotzetik ihesi datozen txoriak ere gerturatzen zaizkigulako.
Entzun
Banaketa mapa
Bideoa - Txantxangorria potzu batean bainatzen
Euskarazko izendegia
Oharrak
Papar laranja horrek ematen dion kolore bereizgarria dela eta, euskaraz dituen izen gehien-gehientsuenek bularraldeko kolorearen berri ematen digute: anttonpapargorria, antxogorria, bulargorria, lepogorria, papargorria, papogorria, txantxangorria, txotxolongorria... Gure inguruko hizkuntza gehienetan ere halaxe da, "gorri" hori etengabe errepikatuz.
Bizkaian entzungo dugun txindorra ere aipatu beharra dago, hedadura zabaleko izena delako, eta antzeko beste txori-izen batzuen osagai delako: errekatxindorra (Cettia cetti) eta urretxindorra (Luscinia megarrynchos).
Mapa honetan izen nagusiak aurkituko dituzu. Datu guztiak ikusteko begiratu ondorengo taula.
| Aldaera | Eskualdea | Bibliografia |
|---|---|---|
| Anttonpapargorri | Baztanaldea | MugP (1965) |
| Antxogorri | Araba | AzkRM (1905) AraT (1909) LopG58 (1958) |
| Lepogorri | Bidasoa Garaia | MugP (1965) |
| Papargorri | Durangaldea, Debagoiena, Bizkaia, Lea Artibai, Arrati Nerbioi, Gorbeia Inguruak, Gernika-Bermeo, Sakana | AldJ (1918) GalA (1981) ArrG (1988) GamI90 (1990) EtxJM (2009) AraI2011 (2011) ZuaK2016 (2016) ZuaK2022 (2022) |
| Papogorri | Zuberoa, Baztanaldea, Auñamendi, Iruñerria, Baigorri-Ortzaize, Lapurdi Garaia, Basabürüa, Arberoa-Iholdi, Arbaila | AbaA (1892) AzkRM (1905) EliJ (1923) ZubE (1932) CasJ (1989) IbaO96 (1996) IzeM (1996) KamP (2007) MirL (2014) DuvM (2015) ZuaK2021 (2021) |
| Txantxako | Lea Artibai | |
| Txantxalangorri | Iruñerria, Sakana | AzkRM (1905) MugP (1965) ArbB (2012) MirL (2014) ZuaK2022 (2022) |
| Txantxango | Debagoiena | |
| Txantxangorri | Durangaldea, Donostialdea, Debagoiena, Debabarrena, Araba, Bidasoa Garaia, Bidasoa Beherea, Lea Artibai, Arrati Nerbioi, Aralarko Iparraldea, Goierri, Gernika-Bermeo, Urola-Kostaldea, Ultzamaldea, Gipuzkoa, Tolosaldea | Esku1778 (1778) IztJ (1847) SanP (1908) AraT (1909) AldJ (1918) LopG58 (1958) LeiA60 (1960) Aran (1961) IzaK67b (1967) LopG73 (1973) GonM (1979) LeiA83 (1983) AzpJM (1986) ZufJ88 (1988) GamI90 (1990) IzaK94 (1994) UgaM (1995) ZubJ (1998) MarA (2006) AraI2011 (2011) ZuaK2013 (2013) SanI2021 (2021) |
| Txindor | Durangaldea, Bizkaia, Bilbo Handia, Lea Artibai, Arrati Nerbioi, Gernika-Bermeo, Plentzia-Mungia | LabE (1895) ArrE (1896) AraT (1909) AldJ (1918) GamI82 (1982) GamI90 (1990) GamI93 (1993) ArrJ (1994) GamI97 (1997) GamI99 (1999) GamI00 (2000) GamI01a (2001) GamI01b (2001) GamI01c (2001) GamI02b (2002) GamI02a (2002) GamI05b (2005) GamI05a (2005) ZuaK2016 (2016) |
| Txotxolongorri | Sakana | KarR (1991) |
| Antxolongorri | MugP (1965) | |
| Bulargorri | Bilbo Handia | IztJ (1847) BueX (1999) |
| Lebatxori | Bizkaia | AltJ31 (1931) |
| Papatx | Euskal Herria | Uzei (-datarik gabe-) AzkRM (1905) EliJ (1923) |
| Parpar | Bilbo Handia | ArrE (1896) AraT (1909) |
| Txantxingorri | Arrati Nerbioi, Debagoiena | |
| Txantxote | Estellerriko Ekialdea | PerF2017 (2017) |
| Txintxagorri | AldJ (1918) | |
| Txintxin | Zaraitzu | AraA2001 (2001) |
| Txintxiri | MugP (1965) | |
| Xafrantxist | Euskal Herria | Uzei (-datarik gabe-) GarP (1934) |
| Zintzurgorri | MugP (1965) |
** Eskualdea: Ahoz non jaso den.
Grisez, zalantzazkoak edota bibliografian bakarrik jasotakoak.