AviList: munduko hegazti guztien aurreneko zerrenda bateratua

2025-7-19

Ba, bai! Albiste handi-handia da txoriburuontzat eta munduko ornitologiarentzat. Mundu osoko hegaztiak jasotzen dituen lehenengo zerrenda bateratua argitaratu da, AviList. Ekainean argitaratu zuten paperra Biodiversity and Conservation aldizkarian eta Avilist.org webgunean kargatu dute ondoren informazio guzti-guztia. Albistea txorizaleen foro eta webgune guztietan azaldu da (hemen Cornell, eBird, BirdLife eta Avilist webguneetako albisteak).

Orain arte, mundu mailan batez ere 3 zerrenda global independente genituen: HBW BirdLife Checklist, IOC World Bird List eta eBird/Clements Checklist. Bakoitzak bere erabakiak hartzen zituen eta, neurri handi batean bat etorri arren, salbuespen asko zeuden zerrenda batetik bestera eta horrek nahasketa handia sortzen zuen ornitologiaren inguruko alor guztietan, dela ikerketan, dela dibulgazioan, dela kontserbazio-lanetan. 

Hontz zuria (Tyto alba) 3 espezietan banatu zen 2024an Clements zerrendan (T. alba, T. javanica eta T. furcata). 2025eko AviListen ere onartu da split hori. Argazkia: Alun Williams, CC BY-SA 4.0.

Euskal Herriko 2 kasu jarriko ditugu, adibiderako. Gure kostaldean ikusten dugun gabai balearra, esate baterako, espeziea zen zerrenda batzuetan, baina subespeziea beste batzuetan; AviList zerrenda berrian subespezie mailan geratu da (Puffinus yelkouan mauretanicus). Belatxiki arruntaren kasuan, Corvus monedula zen bere izen zientifikoa zerrenda batzuetan (inguruko bele gehienen antzera, Corvus generoan sailkatua), baina izen berria zeukan beste zerrenda batzuetan, Coloeus monedula (beleki gehienena ez den beste genero batean sailkatua, beraz), eta halaxe geratu da AviList 2025 zerrendan, Coloeus generoan sailkatuta. Euskal Herrian bertan izan ditugu beste hainbat kontu, eta mundu mailan ehunka eta ehunka izan dira bateratu behar izan diren desadostasunak. AviListen adierazi dutenaren arabera, espezie mailako 1000 desadostasun taxonomiko baino gehiago aztertu eta bateratu behar izan dituzte AviList zerrendaren aurreneko bertsio honetarako.

Ikusten denez, Wikipedian ere aldaketak egitea eskatuko digu, gabai balearraren kasuan, esate baterako ;)

Belatxiki arrunta (Coloeus monedula) By Zeynel Cebeci - CC BY-SA 4.0

4 urteko koordinazio-lan eskerga

Sakabanaketa horrek sortzen zituen arazoak begi-bistakoak izan arren, egoera horrek urteak iraun ditu, bakoitzak bereari begira. Zorionez, 2016az geroztik zerrenda horietako arduradunen arteko lehenengo bilerak hasi ziren eta 2020. urteaz geroztik elkarlanean aritu dira, desadostasunak eta kontraesanak gainditu eta batasun bat lortzeko.

Horrela sortu da AviList, munduko hegazti guztien aurreneko zerrenda orokorra, taxonomia, sistematika eta nomenklatura bateratuarekin! 2025. urteko ekaineko zerrenda izan da lehenengo bertsioa eta une honetan 11.131 hegazti espezie onartzen ditu AviList zerrendak, 2.376 genero, 252 familia eta 46 ordenatan banatuta.

Koordinazio-lan handi honetan taxonomia mailako espezialista gorenak eta munduko 5 erakunde nagusiak elkartu dira: AviBase, American Ornithological Society, Cornell Lab or Onrithology, BirdLife international eta International Ornithologist Union. Lantaldea taxonomia eta nomenklatura kontuetan adituek osatu dute eta hilabetero elkartu dira zalantzazko kontu guztiak eztabaidatu eta adosteko, "taxonomia integratuaren" kontzeptuan oinarrituta eta azterketa multifaktoriala eginez; alegia, espezie bakoitzaren morfologia, portaera, ekologia, genetika, filogenia, banaketa geografikoa eta ugalketa-isolamendua aztertuta. Lau urteko lan gogorra izan da, esan bezala, baina dagoeneko esku artean dugu AviList zerrenda bateratua, edonork doan deskargatzeko moduan, gainera.

Eurek onartu duten bezala, orain arteko lana ixilpean egin beharrekoa izan da, baina hemendik aurrera gardentasun osoz jokatu nahi dute, eztabaida eta erabaki guztiak online zintzilikatuz, euren jardunari buruz informazioa zabala eskainiz, hitzaldiak emanez eta munduko edozein txorizaleri proposamenak bidaltzeko aukera irekiz. Lantaldean dabilen jendea ezagututa eta azken asteotan egin dituzten aurkezpenak ikusita, benetan iruditzen zait XXI. mendeko jarduera bat, argia, gardena, irekia, parte-hartzailea. Prozesu osoa ezagutzeko, irakurri paper-a edo ikusi ondorengo ordu t'erdiko aurkezpen-bideoa.

Erakunde bakoitzak oraindik hilabete batzuk beharko ditu AviList zerrendako erabakiak bere eguneroko egitasmo eta aplikazioetara eramateko (esate baterako eBird eta Birds of the world webguneetara), baina 2026erako prozesua bukatutzat emango dute eta urtero-urtero argitaratuko da AviList zerrenda bateratu berri eguneratua, azkenengo ikerketa zientifikoen arabera oraingo zerrenda hau osatzen joango dena. Izan ere, munduko animalien zerrendak ez dira itxiak eta, ezagutza zientifikoa handitu ahala, orain arte espezie dena subespezie mailara jaitsi daiteke, edo alderantziz; edota genero berriak ere sortu daitezke, izen zientifikoa eta taxonomia aldatuz. 

Gainera, orain arte familia, genero eta espezie mailan sakondu du lantaldeak, baina hurrengo urteetan subespezieak, subfamiliak eta subgeneroak izango ditu erronka nagusi.

Urrats garrantzitsua, hortaz, AviList zerrenda bateratu honekin lortu duguna. AviList-ek hegaztien babeserako lan koordinatua errazten du, datu-trukeetan zehaztasuna bermatzen du eta taxonomia-eztabaidak argitzen ditu. Munduko hegaztien euskarazko izen arruntak finkatzeko orduan ere, ezinbesteko lanabesa izango da AviList. Ospatzeko eguna da!

Setophaga fusca, Ryan Schain | Cornell Lab of Ornithology | Macaulay Library

....................................

**Oh.: ondorengo lerro hauek Asier Sarasuaren Eibartik blogetik ekarri ditugu.

Historia apur bat munduko hegaztien zerrenden inguruan

Abiapuntua

Zoologia modernoaren abiapuntua Lineoren "Systema naturae" (1758) lana izan zen. Lineo edo Carolus Linnaeus naturalista eta zientzilari suediarra izan zen (1707-1778) eta taxonomia modernoaren oinarriak ezarri zituen, talde taxonomikoen kontzeptua garatuz eta gaur egun arte iraun duen sistema binomiala ezarriz. Berea da esaldi famatu hau, "Nomina si nescis, perit et cognitio rerum", alegia, "Izenik ez badakizu, beraietaz dakizuna ere desagertzen da". Bizidun guztientzat izenak ezartzen saiatu zen (izen zientifikoak) eta berea da izaki bizidunen aurreneko antolaketa eta zerrenda sistematiko modernoa, non 554 hegazti-espezie identifikatu eta zerrendatu zituen, bakoitza bere izen zientifikoarekin.

Lineoaren zerrenda oso mugatua zen, garaiko ezagutza eta baliabideen oso menpekoa eta Europako espezieak jasotzen zituen batez ere. Hasierako zerrenda horren ostean, Ernst Mayr biologo alemaniarraren lana aipatu behar da; 1946an argitaratutako zerrendan mundu osoko 8.616 espezie identifikatu zituen. Eta ondorengoa ere bota zuen: "txori-espezie berriak aurkitzeko garaia amaitzear dago". 

Bien bitartean, James Peters ornitologo estatubatuarra ere lanean hasita zegoen. Berak 1931. urtean hasitako lana beste batzuek bukatu zuen bere heriotzaren ostean eta 16 liburukitan munduko hegazti guztiak biltzeko saiakera egin zuten, 1931-1987 urteen artean. Petersek beste ehunka espezie erantsi zizkion Mayersen zerrendari eta, ematen zuenez, 16 liburuki horietan zeuden munduko hegazti-espezie guztiak. "Kitto! Hauxe da dagoena!" pentsatuko zuen Petersen lantaldeak 80. hamarkada zoriontsu hartan.

Genetikaren, biologia molekularraren eta bioakustikaren indarra

Dena genekielakoan, lasai asko geunden txorizaleok 1990. urte buelta hartan, baina harrezkero, eta batez ere XXI. mende hasieran, iraultza handi pare bat zeuden gertatzear zientziaren esparruan. Ordura arte, batez ere ezaugarri morfologikoetan oinarritzen zen txori espezieak banatzeko eta sailkatzeko modua (museoan gordetako aleen azterketen bidez), baina azken hamarkadetan ikusi da hori ez dela nahikoa. 

Batetik biologia molekularraren eta genetikaren iraultza gertatu da. Ikerketa-metodo berriei esker bizidunen genomak aztertzeko eta alderatzeko aukera sortu zaigu. Hegaztien genomak aztertzen hasterakoan, ikerlariek berehala ikusi zuten morfologikoki ia-ia berdinak ziren hainbat hegazti, genetikoki aldenduta zeudela. Eta, alderantziz, morfologikoki ezberdinak ziren zenbait hegazti, genetikoki berdin-berdinak zirela (morfo ezberdina izan arren, espezie berbera zirela, alegia). Filogenia modernoak erakutsi zuen hegaztien zuhaitz ebolutiboan uste baino askoz ohikoagoak izan direla ezberdinen arteko konbergentziak eta berdinen arteko dibergentziak, espezie mailako sailkapena uste genuena baino askoooz konplexuago bilakatuz. 

Beste iraultza handi bat bioakustikaren alorrean gertatu da. Teknologia berriei esker, gero eta errazagoa izan da hegaztien soinu eta kantuak grabatzea, gordetzea, konparatzea eta aztertzea. Gainera, teknologiak merketu ahala, grabazio horiek egin eta partekatzeko aukera herritar guztien eskuetara iritsi da eta, horren ondorioz, duela 20 urte nekez imajina genezakeen audio-grabazio bildumak ditugu, gehienak online, libreak eta dokoak (Xeno-canto eta MacAulay library, adibidez). Eta grabazio horiek garrantzi handikoak izan dira espezieak identifikatzeko eta deskribatzeko orduan.

Iraultza horien ondorioz, garai batean finkoa eta aldaezina zirudien munduko hegaztien zerrenda izugarri hasi zen aldatzen, urtero-urtero, XXI. mende honen hasieratik aurrera. Euskal Herrian ohiko den kaio hankahoria, esate baterako, 90. hamarkadan Larus cacchinans izendatzen genuena, Larus argentatus bilakatu zitzaigun bapatean, eta Larus michahellis ondoren, kaio hauskara superespeziearen sailkapenak findu eta hobetu ahala; eta mundu mailan, une honetan ia 10 espezietan dago banatuta garai batean espezie bakarra zen kaio ezaguna.

Horri gehitzen badiogu herrialde tropikaletan egindako laginketak eta ikerketak izugarri handitu direla eta espezie tropikalen inguruko ezagutza exponentzialki hazi dela, ez da arraroa Mayren eta Petersen garaiko 8000-9000 espezieko zerrenda, 10.000 espeziera igotzea laster batean, eta 11.000 espeziera ondoren.

Hartara, esan bezala, aldaketak ugaritu eta azkartu egin dira azkenaldian eta horrek nolabaiteko kaosa ere sortu zuen zerrenda eta sailkapenetan. Anabasa hori orrazteko asmotan, erakunde edo ikerlari-talde bakoitzak bere irizpideak hartu zituen eta bere zerrenda "ona" sortzen hasi zen, eta zerrenda aldaezin bakarraren garaitik, zerrenda aldakor anitzetara igaro ginen, bakoitzak berea. Hegaztien sistematikaren alorrean azken 2-3 hamarkadak 'kaosaren garaia' izan direla esan dezakegu. 

Clements, Howard & Moore, IOC eta HBW/BirdLife zerrendak

Munduko hegaztien zerrendei dagokienez, 90. hamarkadaz geroztik 4 izan dira mundu mailan erreferentziazkoak izan direnak. 

1. Clements Checklist of Birds of the World. 1974. urtean argitaratu zen lehenbizikoz eta liburu formatuan 2007an azkenengoz. Urte hartan Cornell Lab of Ornithology erakundeak hartu zuen bere ardura eta harrezkero online dago eta ia urtero eguneratu izan da; sarean argitaratzen eta urtero eguneratzen hasi zen lehenengo zerrenda izan zen. Cornell Unibertsitateak eta bere ekosistema osoak darabilen zerrenda da (eBird, Merlin, BirdsoftheWorld.com eta abar). 
2. International Ornithological Community (IOC) World Bird List. Hasiera batean ingelesezko izen arruntak estandarizatzeko eta bateratzeko pentsatutako proiektua izan zen (2006), baina gutxinaka taxonomiarantz jo zuen eta azken urteotan hauxe izan da mundu mailan gehien jarraitu den zerrenda. Besteak beste, Wikipediak darabilen zerrenda da IOC. Hau ere azken urteotan online aurkitu daiteke eta urtero eguneratu izan da. 2025. urtean 15.2 bertsioa argitaratu du.
3. Handbook of the Birds of the World (HBW) and Birdlife International Illustrated Checklist of the Birds of the World. 2014-2016 bitartean papelean argitaratua, harrezkero urtero eguneratu izan da online. Zerrenda honek ere garrantzi handia dauka, mehatxatuta dauden espezieen IUCN zerrenda gorriak erabiltzen duelako eta nazioarteko legedi eta kontserbazio-hitzarmen askotan erreferentziazko zerrenda delako.
4. Howard & Moore Complete Checklist of the Birds of the World. Hauxe izan zen munduko hegazti guztiak liburu bakarrean biltzeko lehenengo saiakera, 1980. urtean, eta bere garaian garrantzi handia izan zuen. 2014an eguneratu zen azkenengoz eta azkenaldian indarra galdu du eta erdi-utzita dago. AviList proiektuan ere ez dira sartu.

Zerrenda global bateratu bakarrerantz (2018-2025): AviList

Kaosaren garaiak utzitako ondorioak nabarmenak izan dira azken urteotan. Nahasmena handia izan da ornitologo, txorizale eta zientzilarientzat. Desadostasun horiek arazoak sortzen zituten hegaztiak babesteko legedietan, ikerlarien arteko datu-trukaketetan zehaztasun falta zegoen, taxonomia-eztabaidak etengabeak ziren... Azken batean, egoera horrek nahasketa handia sortzen zuen ornitologiaren inguruko alor guztietan, dela ikerketan, dela dibulgazioan, dela kontserbazio-lanetan. 

Adibide bat ematearren, eguneko harraparien artean espezieen %32an desberdintasunen bat zegoen munduko 4 zerrenda nagusien artean. Ez zen, beraz, ahuntzaren gauerdiko eztula. Hegazti guztiak kontuan hartuta, 1500 espezie inguru ziren zerrenda batetik bestera aldatzen zirena (munduko hegaztien %13 inguru).

Ondorio nabariena datuak trukatzeko orduan sortzen zen. GenBank DNA-bankuan datuak partekatzean (DNA sekuentzien nazioarteko errepositorioa), adibidez, inkongruentzia taxonomikoak azaleratzen direlako, ikerketa zientifikoen emaitzen azterketa eta interpretazioa zalantzan jarriz. Edota sarean aurkituko ditugun datu-base erraldoien arteko datu-trukaketa eta emaitzen interpretazioa izugarri zailduz, dela eBird, Macaulay Library, Xeno-canto, iNaturalist eta beste horrenbeste.

Egoera horretaz jabeturik, mundu mailako eragile nagusiek batzar garrantzitsu bat izan zuten 2018an Vancouverren eta erabaki zuten behar-beharrezkoa zela munduko hegazti guztien zerrenda adostu eta bateratu bakarra izatea, eta horretarako sortu zuten Working Groups Avian Chechlist (WGAC) lantaldea. Lehenengo urratsak nekesak eta mantsoak izan ziren, baina 2020az geroztik bilerak eta koordinazio-lana arindu egin dira eta horrelaxe sortu da AviList, munduko hegazti guztien zerrenda bateratu eta bakarra. 

Orain arte nahiko ixilpean eramandako lanak argia ikusi du 2025eko ekainaren 11an, informazio guztia AviList.org webgunean argitaratu dutenean, batez ere Munduko hegaztien zerrenda bateratu hori. Horrekin batera, prozesuaren inguruko informazio orokorra, aurkezpen-bideoa eta beste zenbait atal ere zabaldu dituzte, eta iragarri dute lantaldean hartutako erabaki guztien txostenak eta bozketen emaitzak ere online ipiniko dituztela, gardentasun osoz. 

Emaitza ez ezik, prozesua bera ere izugarri gustatu zaigu: elkarlana eta adostasuna bilatzea, komunitate osoaren onerako diren irizpide argiak ezarri eta plazaratzea, egindako lana gardentasunez aurkeztea... Horregatik guztiagatik, erreferentziazko lana izango da AviList hau, munduko beste bizidun-talde batzuetan ere aplikatzeko modukoa. Izan ere, hegaztien kasuan nolabaiteko anabasa bazegoen... zer ez dago ugaztunen, arrainen, anfibioen eta narrastien kasuan!?!? (bakarrik ornodunak aipatzearren!)

Eta neurri batean, gure intereseko gaietara ekarrita... munduko hegaztien euskarazko izenak finkatzeko orduan ere, AviList zerrendarako erabili diren metodologia eta irizpideetako asko ere oso baliagarri izan dakizkiguke. Behin urrats bat emanda, goazen hurrengoak luzatzera!